آتروفی عضلانی نخاعی ( SMA ) یک بیماری ژنتیکی است که نرخ شیوع آن ۱ در هر شش الی ده هزار نفر است. این بیماری توانایی فرد در کنترل عضلاتش را مختل می کند. اگرچه که همه ی بیماران SMA دچار جهش ژنی هستند، اما زمان شیوع بیماری و بروز علائم در افراد مختلف به میزان قابل توجهی متفاوت است.
به همین دلیل بیماری SMA اغلب به چهار دسته طبقه بندی می شود؛ هرچند که اشکال نادر این بیماری نیز وجود دارند.
در روزهای گذشته و در پی انتشار خبر جمع آوری کمک نقدی برای تهیه دارو برای یک کودک مبتلا به SMA ، بازخورد های زیادی در فضای مجازی شکل گرفت؛ عده ای درمان این بیماری را غیر ممکن دانستند و جمع آوری مبالغ پول برای تهیه دارو را نوعی کلاهبرداری عنوان کردند، عده ای نیز از این پویش استقبال کردند. ما در مجله اینترنتی زندگی سالم صرفا قصد داریم تا آگاهی شما نسبت به بیماری SMA را بالا ببریم، و این شما خواهید بود که تصمیم نهایی را خواهید گرفت. برای آشنایی بیشتر با این بیماری با ما همراه باشید.
علت بروز بیماری SMA چیست؟
هر چهار نوع بیماری SMA در اثر کمبود پروتئینی به نام SMN (Survival of motor neuron) به معنای پروتئین بقای نورون های حرکتی ایجاد می شوند. نورون های حرکتی سلول های عصبی نخاعی هستند که وظیفه ارسال سیگنال به عضلات را برعهده دارند.
وقتی جهش در هر دو نسخه ژن SMN1 ( بر روی کروموزوم شماره ۵ ) اتفاق می افتد، بدن دچار کمبود پروتئین SMN خواهد شد. اگر پروتئین SMA کم تولید شود و یا کلا تولید نشود، مشکلات حرکتی و عملکردی در بدن رخ خواهند داد.
ژن های همسایه SMN1 که SMN2 نامیده می شوند، از نظر ساختاری بسیار مشابه ژن SMN1 هستند و گاهی اوقات می توانند به جبران کمبود پروتئین SMN در بدن کمک کنند، اما تعداد ژن های SMN2 از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بنابراین نوع بیماری SMA بستگی به تعداد ژن های SMN2 دارد که فرد از آنها برای جبران نقص عملکرد ژن SMN1 استفاده می کند. اگر فردی مبتلا به SMA، بر روی کروموزوم شماره ۵ ( همانجا که ژن ناقص SMN1 قرار دارد ) کپی های بیشتری از ژن SMN2 داشته باشد در نتیجه می تواند پروتئین SMN نسبتا بیشتری تولید کند. همین موضوع باعث خواهد شد که زمان بروز علائم بیماری SMA در این افراد نسبت به مواردی که میزان ژن SMN2 کمتری دارند به تاخیر بیوفتد. درباره آزمایش ژنتیک و نکات ضروری آن بیشتر بدانید.
SMA نوع ۱
بیماری SMA نوع ۱ را بیماری با شروع از دوران کودکی یا Werdnig-Hoffmann نیز می نامند. معمولا این نوع از بیماری به دلیل داشتن دو نسخه معیوب از ژن SMN2 که بر روی کروموزوم های شماره ۵ قرار گرفته اند ایجاد می شود و بیش از نیمی از تشخیص های جدید بیماری SMA مربوط به این نوع هستند.
نوزادان مبتلا به SMA نوع ۱ معمولا در شش ماهه اول پس از تولد علائم بیماری را بروز خواهند داد.
علائم SMA نوع ۱ :
- دست و پاهای ضعیف و دچار هیپوتونی
- گریه های ضعیف
- مشکلات حرکتی، بلع و تنفس
- ناتوانی در بالا نگه داشتن سر یا نشستن بدون تکیه گاه
نوزادان مبتلا به SMA نوع ۱ بیش از دو سال زنده نمی مانند. اما با پیشرفت فناوری های جدید، کودکان مبتلا به SMA نوع ۱ می توانند تا چند سال به زندگی خود ادامه دهند.
SMA نوع ۲
SMA نوع ۲ بیماری SMA متوسط نیز نامیده می شود. بطور کلی، افراد مبتلا به بیماری SMA نوع ۲ حداقل سه ژن SMN2 بر روی کروموزوم شماره ۵ خود دارند.
علائم اس ام ای نوع ۲ معمولا از زمان نوزادی و بین ۷ تا ۱۸ ماهگی آغاز می شوند.
علائم SMA نوع ۲ :
شدت علائم SMA نوع ۲ نسبت به نوع ۱ کمتر است.
- ناتوانی در ایستادن به تنهایی
- دست و پاهای ضعیف
- لرزش دست و انگشتان دست
- اسکولیوزیس ( ستون فقرات منحنی )
- عضلات تنفسی ضعیف
- مشکل در سرفه کردن
هرچند که بروز بیماری SMA نوع ۲ امید به زندگی را در فرد مبتلا کاهش می دهد اما بیشتر افراد مبتلا به SMA نوع ۲ تا بزرگسالی زنده می مانند و طول عمر طولانی دارند. افراد مبتلا به SMA نوع ۲ مجبور به استفاده از صندلی چرخدار برای تحرک هستند. این افراد همچنین ممکن است به تجهیزاتی برای کمک به تنفس خصوصا در طول شب نیاز داشته باشند.
SMA نوع ۳
بیماری SMA نوع ۳ را می توان بیماری SMA با ظهور دیر هنگام، SMA خفیف یا بیماری Kugelberg-Welander نامید. علائم نوع ۳ بیماری SMA معمولا متغیر هستند. افراد مبتلا به SMA نوع ۳ معمولا بین چهار تا هشت ژن SMN2 دارند.
علائم این بیماری معمولا پس از ۱۸ ماهگی آغاز می شوند. این بیماری معمولا از ۳ سالگی تشخیص داده می شود، اما سن دقیق بروز بیماری می تواند متفاوت باشد. برخی از افراد ممکن است علائم این بیماری را تا اوایل بزرگسالی تجربه نکنند.
علائم SMA نوع ۳ :
افراد مبتلا به SMA نوع ۳ معمولا می توانند به تنهایی بایستند و راه بروند، اما ممکن است با پیرتر شدن توانایی راه رفتن را از دست بدهند.
- مشکل در بلند شدن و ایستادن
- مشکل در حفظ تعادل
- مشکل در بالا رفتن از پله ها یا دویدن
- اسکولیوزیس ( ستون فقرات منحنی )
معمولا بیماری اس ام ای نوع ۳ امید به زندگی فرد را تحت تاثیر قرار نمی دهد، اما افراد مبتلا به این بیماری در معرض خطر ابتلا به اضافه وزن هستند. استخوان ها نیز در این افراد ضعیف هستند و ممکن است به راحتی خورد شوند.
SMA نوع ۴
SMA نوع ۴ نیز به بیماری SMA بزرگسالان شهرت دارد. افراد مبتلا به SMA نوع ۴ بین چهار تا هشت ژن SMN2 بر روی کروموزوم های شماره ۵ خود دارند، بنابراین می توانند مقادیر معینی پروتئین SMN طبیعی تولید کنند. نوع ۴ بیماری SMA کمترین نرخ ابتلا را دارد.
علائم SMA نوع ۴ معمولا در اوایل بزرگسالی و بطور معمول پس از ۳۵ سالگی آغاز می شوند.
علائم SMA نوع ۴ :
شدت بیماری SMA نوع ۴ با گذشت زمان می تواند شدید تر شود.
- ضعف در دست و پا
- مشکل در راه رفتن
- لرزش و انقباض عضلات
نوع ۴ بیماری SMA امید به زندگی فرد مبتلا را تغییر نمی دهد و عضلات مورد استفاده برای تنفس و بلع معمولا تحت تاثیر قرار نمی گیرند.
اگرچه بسیار نادر، اما بسیاری از اشکال دیگر بیماری SMA در کودکان وجود دارند. یکی از این اشکال نادر آتروفی عضلانی ستون فقرات همراه با دیسترس تنفسی (SMARD) است. این بیماری در نوزادان تشخیص داده می شود و از علائم آن می توان به مشکلات تنفسی شدید اشاره کرد.
مطالعات برای درمان بیماری اس ام ای
تحقیقات در مورد روش های درمانی جدید برای SMA همچنان ادامه دارند. بسیاری از دانشمندان و محققان در این زمینه باور دارند که برای کسب بهترین نتایج، باید ترکیبی از روش های درمانی مختلف بکار گرفته شود.
در حال حاضر، انواع مختلفی از ساز و کار ها برای درمانی بیماری SMA در دست بررسی هستند؛ از جمله :
تصحیح ژن SMN1
شرکت دارویی Novartis داروی Onasemnogene Abeparvovec-xioi یا Zolgensma را تولید می کند؛ دارویی داخل وریدی که برای درمان کودکان مبتلا به SMA با سنین زیر ۲ سال ساخته شده است.
این شرکت همچنین در حال مطالعه بر روی دارویی است که به صورت تزریق به مایع احاطه کننده نخاع به بدن منتقل می شود. این روش درمانی که اساس آن همان داروی تولید شده اولیه است می تواند درمان بیماری SMA را برای افراد با سنین بالاتر ممکن کند.
محققان همچنین در حال تحقیق بر روی استفاده از روش نوین ویرایش DNA به نام CRISPR/Cpf1 برای تبدیل ژن SMN2 به ژن SMN1 هستند. این روش درمانی در حال گذراندن مراحل اولیه راستی آزمایی است، اما اگر ثابت شود که این روش به عنوان یک درمان برای بیماری اس ام ای کاربرد دارد می تواند بصورت گسترده موجب درمان بیماران SMA شود.
اصلاح ژن های SMN2
شرکت Novartis همچنین در حال مطالعه بر روی دارویی به نام براناپلام (LM070) است که هدف آن افزایش میزان پروتئین SMN در نتیجه افزایش عملکرد ژن های SMN2 است. این مطالعه در حال حاضر در آزمایشات بالینی فاز یک و دو و در کودکان مبتلا به SMA نوع ۱ در حال انجام است.
شرکت داروسازی Shift نیز دارویی به نام E1v1.11 را تولید می کند که هدف آن درمان انواع مختلف بیماری SMA با استفاده از ژن های موجود در ژنوم خود فرد بیمار است. این دارو نهایتا منجر به بیان ژن های SMN و تولید پروتئین مورد نیاز در بدن که در اثر کمبود آن بیماری SMA شکل گرفته است خواهد شد.
داروی E1v1.11 یک الیگونوکلئوتید آنتی سنس است و در حال حاضر صرفا بر روی حیوانات آزمایش شده است.
هدف قرار دادن عملکرد عضله
کمپانی های Cytokinetics و Astellas Pharma در حال توسعه داروی reldesemtiv هستند. این دارو یک فعال کننده سریع پروپونین در ماهیچه های اسکلتی (FSTA) است. تصور بر این است که این ماده می تواند منجر به افزایش توان انقباضی عضلات اسکلتی شود.
این ترکیب نتایج امیدوار کننده ای برای درمان افراد دارای نوع ۲، ۳ و ۴ بیماری SMA نشان داده است.
حفاظت از نورون های حرکتی
نورون های حرکتی سلول های عصبی انتقال دهنده پیام عصبی هستند که در افراد مبتلا به اس ام ای رو به زوال می روند. محققان به دنبال یافتن روش های درمانی جدید هستند تا بتوان از از دست رفتن عملکرد این سلول ها جلوگیری کرد.
در صورت موفقیت، این نوع از روش های درمانی همراه با سایر روش هایی که مشکلات اساسی ژنتیکی را برطرف می کنند مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
آیا ژن درمانی برای بیماران SMA کارآمد است؟
داروی شرکت Novartis به نام Onasemnogene abeparvovec-xioi نخستین دارویی است که برای درمان کودکان مبتلا به SMA به کمک ژن درمانی تایید شده است. در ماه می سال ۲۰۱۹، سازمان غذا و دارو ( FDA ) داروی Zolgensma شرکت Novartis را که بصورت یک دوز داخل وریدی تزریق می شود و علت بروز بیماری SMA را مورد هدف قرار می دهد تایید کرد.
به طور خاص، داروی Zolgensma برای کودکان دو ساله و یا با سنین پایین تر بدون بروز ناکارآمدی در مراحل پایانی درمان جواب داده است.
ژن درمانی توسط این دارو با تزریق یک دوز از دارو بصورت داخل وریدی و با استفاده از روش های تزریق کارآمد انجام می شود. این روش معمولا کمی طول می کشد و ممکن است مدت زمان تزریق دارو تا ۶۰ دقیقه به طول بانجامد.
بعد از اتمام تزریق، تیم مراقبت های پزشکی به مدت ۲ ساعت تمامی علائم کودک را چک می کنند. هم در حین تزریق و هم پس از انجام فرایند ژن درمانی، تمامی علائم حیاتی کودک بررسی می شوند. تا مدت حداقل یکسال پس از انجام ژن درمانی، چکاب های دوره ای برای اطمینان از سلامت کودک لازم هستند.
نتایج ژن درمانی
متخصصان بسیار به آینده و انجام ژن درمانی برای درمان بیماری اس ام ای امیدوار هستند.
براساس مطالعه ای که در سال ۲۰۲۰ در مجله Pediatrics منتشر شد، ایمنی و نتایج حاصله اولیه از ژن درمانی ۲۱ کودک ( با سنین ۱ تا ۲۳ ماه ) در ایالت اوهایو مشخص کرد که انتقال ژن جایگزین به بدن و تولید پروتئین مورد نیاز در بدن به خوبی انجام گرفته است.
با این وجود، کودکان بزرگتر افزایش آسپارتات آمینوترانسفراز، آلانین آمینوترانسفراز و گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز را تجربه کرده اند و در نتیجه به دوز بالاتری از پردنیسولون نیاز داشتند.
در مجموع، محققان معتقد اند که نتایج این مطالعات بسیار امیدوار کننده است. به طور خاص، آنها گزارش کرده اند که بیماران دارای علامت های واضح بیماری SMA، بهبود چشمگیری در عملکرد های ذهنی و حرکتی تجربه کرده اند.
علاوه بر این، محققان همچنین گزارش کرده اند که در پنج کودکی که پیش از شروع علائم بیماری تحت ژن درمانی قرار گرفته اند، حتی علائمی مانند ضعف معمولی در بیماران SMA نیز مشاهده نشده است.
یکی از نگرانی های موجود که دولت ها و سازمان ها باید توجه ویژه ای به آن داشته باشند، هزینه داروهای معتبر ژن درمانی مانند داروی Zolgensma است. علاوه بر این، بهترین موارد مانند Zolgensma هنوز موفق به بهبود علائم بیماری در افراد بزرگسال نشده اند.
در پایان
آتروفی عضلانی نخاعی یک بیماری نادر ژنتیکی اما بسیار جدی است که سیستم عصبی محیطی، مرکزی و حرکات ارادی عضلات بدن را تحت تاثیر قرار می دهدو کودکان مبتلا به اس ام ای نوع ۱ بیشترین آسیب را از این بیماری دریافت می کنند. درباره حذف غربالگری بارداری و تبعاتی که کل جامعه را درگیر می کنند بیشتر بدانید.
با استناد به نتایج حاصل از آزمایشات بالینی که بصورت مداوم انجام گرفته اند مشخص شده است که ژن درمانی و جایگزینی ژن تاثیرات بسیار امیدوار کننده ای در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به SMA داشته است.
اگر بیمار مبتلا به این بیماری را می شناسید و یا خود درگیر این بیماری هستید، می توانید درباره ژن درمانی با پزشک متخصص و یا متخصص ژنتیک پزشکی صحبت کنید.
برای اطلاع از اخبار بروز در حوضه سلامت و پزشکی , صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید.