کلسترول چیست؟ هر آنچه در مورد آن باید بدانید

سعید کرامت
cholesterol levels - کلسترول چیست؟ هر آنچه در مورد آن باید بدانیدcholesterol levels - کلسترول چیست؟ هر آنچه در مورد آن باید بدانید

کلسترول ماده‌ای مومی‌شکل و چربی‌مانند است که در کبد تولید می‌شود. کلسترول برای شکل‌گیری غشای سلولی، ویتامین D و بعضی از هورمون‌ها، حیاتی است؛ اما بالارفتن سطح کلسترول بد خون موجب بروز مشکلاتی جدی مانند حمله‌ی قلبی و سکته‌ی مغزی می‌شود و حتی تأثیر قابل توجهی روی کیفیت زندگی ما دارد. در این مقاله ما از وب سایت زندگی سالم شما را با علائم کلسترول بالا، انواع آن، نحوه تشخیص، کنترل و خطرات ناشی از آن آشنا می کنیم.

کلسترول چیست؟

کلسترول (Cholesterol) یک استرول مهم (ترکیبی از استروئید و الکل) و یک چربی خنثی است که به عنوان ماده اصلی تشکیل دهنده غشای سلولی حیوانات به شمار می‌آید و به عنوان پیش‌ساز هورمون‌های مهم و سایر مواد عمل می‌کند. کلسترول، به عنوان استرول اصلی در کلیه سلول‌های مهره‌داران وجود دارد. کلسترول در مقادیر کمی نیز در غشا‌های گیاهی یافت می‌شود.

نام کلسترول از ترکیب کلمات یونانی «Chole» (به معنای صفرا) و «Stereos» (به معنای جامد) و پسوند شیمیایی «ول» (به دلیل الکلی بودن ساختار آن)، خلق شده است. دلیل این نام‌گذاری این بود که محققان برای اولین بار کلسترول را به صورت جامد در سنگ‌های صفراوی در سال ۱۷۸۴ شناسایی کردند.

اگرچه کلسترول به دلیل نقش خود در تأثیرگذاری بر بیماری‌‌های قلبی و عروقی در انسان، به عنوان یک مولکول مضر شناخته می‌شود، اما وجود کلسترول برای عملکرد صحیح سلول‌‌ها لازم است و این مولکول وظایف مهمی را در سلول‌ها به عهده دارد.

کلسترول در ترمیم بافت‌‌ها، تقویت غشا‌های سلولی و تأثیر بر سیالیت آن‌ها و تولید نمک‌‌های صفراوی نقش دارد و از طرفی به عنوان پیش‌ساز هورمون‌‌های استروئیدی (شامل استروژن، تستوسترون، کورتیزون) و ماده اولیه تولید ویتامین D در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کلسترول در خون نامحلول است، اما در سیستم گردش خون به یکی از انواع لیپوپروتئین‌ متصل شده و به قسمت‌های مختلف بدن منتقل می‌شود. لیپوپروتئین‌ها ذرات کروی هستند که در قسمت بیرونی ساختمان خود از پروتئین‌‌های محلول در آب تشکیل شده‌اند و بخش درونی آن‌ها را ترکیبات لیپیدی و کلسترول‌ها تشکیل می‌دهند.

میزان کلسترول در خون می‌تواند بر رشد پلاک‌ها در رگ‌ها و ابتلا به بیماری تصلب شرایین یا آترواسکلروتیک تاثیرگذار باشد. رسوب این پلاک‌ها بر روی دیواره رگ‌های خونی باعث باریک شدن رگ‌ها، به خصوص رگ‌های کرونری شده که در نهایت باعث کاهش سرعت جریان خون، انسداد رگ‌ها و سکته می‌شود.

مراحل ایجاد پلاک‌های کلسترولی در رگ‌ها و گرفتگی عروقی که منجر به بیماری تصلب شرایین می‌شود.

کلسترول در آب حل نمی‌شود و بنابراین نمی‌تواند در بدن حرکت کند. ذراتی به نام «لیپوپروتئین‌ها» به جابه‌جایی کلسترول ازطریق جریان خون کمک می‌کنند. دو شکل اصلی لیپوپروتئین عبارت است از:

خوردن غذای زیادی که حاوی مقادیر زیادی از چربی است، موجب افزایش سطح کلسترول LDL خون می‌شود. به این حالت، کلسترول بالا و همچنین هایپرکلسترولمی  یا هایپرلیپیدمی گفته می‌شود.

اگر سطح کلسترول LDL بسیار بالا یا سطح کلسترول HDL بیش‌ازحد پایین باشد، در رگ‌های خونی شما رسوبات چربی شکل می‌گیرد. این رسوبات جریان طبیعی خون در شریان‌ها را دشوار می‌کند. این مسئله موجب بروز مشکلاتی در تمام‌بردن، به‌ویژه قلب و مغز می‌شود و می‌تواند مرگ‌بار باشد.

انواع کلسترول

همان طور که در بالا اشاره شد، کلسترول‌ها به صورت آزاد در جریان خون حرکت نمی‌کنند. کلسترول‌ها به همراه لیپوپروتئین‌ها در خون حمل می‌شوند. سه نوع لیپوپروتئین وجود دارد که براساس میزان پروتئین‌های سطحی در گروه‌های متفاوتی، دسته‌بندی می‌شوند:

کلسترول کل

کلسترول کل (Total Cholesterol) خون از اندازه‌گیری HDL ،LDL و VLDL در گردش خون محاسبه می‌شود. VLDL پیش‌ساز LDL یا کلسترول بد خون به شمار می‌آید. محاسبه کلسترول کل خون در کنار سایر فاکتورهای خونی در تشخیص حملات قلبی موثر است.

منابع کلسترول

دو منبع اصلی کلسترول در انسان، شامل کلسترول موجود در رژیم غذایی و سنتز کلسترول از چربی‌‌ها، کربوهیدرات‌‌ها و پروتئین‌‌ها در کبد است. علاوه بر این، برخی از انواع کلسترول‌ها نیز در بخش‌های دیگری از بدن به ویژه در غدد آدرنال و غدد موجود در اندام‌های تولید مثلی، ساخته می‌شوند.

کلسترول می‌تواند به صورت آزاد در بدن وجود داشته باشد یا به شکل یک ترکیب استری که از یک اسید چرب متصل به گروه هیدروکسیل (با یک پیوند استری) تشکیل شده است، در بدن یافت شود.

بیشتر بخوانید : تعریف VLDL ، LDL و تفاوت آنها در چیست؟

کلسترول در بافت‌‌هایی از بدن که می‌توانند بیشتر کلسترول را بسازند و آن دسته از بافت‌هایی که دارای غشاهای متراکمی هستند، وجود دارد. از این دسته بافت‌ها می‌توان به بافت‌های کبد، نخاع، مغز و پلاک‌های رگ‌ها اشاره کرد.

تمام مواد غذایی حاوی چربی‌‌های حیوانی دارای کلسترول هستند. مواد غذایی که چربی‌‌های حیوانی ندارند، به طور کلی دارای کلسترول‌های بسیار ناچیزی هستند. منابع اصلی رژیم غذایی کلسترول شامل تخم مرغ، گوشت و لبنیات است.

گیا‌هان مقدار کمی‌ کلسترول دارند، بنابراین حتی یک رژیم غذایی وگان (گیاهخواری) که شامل غذا‌هایی با منشا حیوانی نیست، مقادیر ناچیزی کلسترول دارد. برای مثال، برای مصرف مقدار کلسترول موجود در یک تخم مرغ از طریق منابع گیاهی، باید ۹/۶ لیتر روغن بادام زمینی خالص استفاده کرد. برخی از ترکیبات گیاهی مانند بذر کتان و بادام زمینی دارای ترکیبات کلسترولی به نام «فیتواسترول‌ها» (Phytosterol) هستند که در کاهش کلسترول سرمی تاثیر مثبت می‌گذارند.

چه عواملی بر سطح کلسترول خون تاثیر دارد؟

طیف مختلفی از عوامل متفاوت می‌تواند بر سطح کلسترول خون تاثیر بگذارد. این عوامل شامل:

بیماری‌های عامل بالا رفتن کلسترول

بیماران مبتلا به فشار خون بالا و دیابت غالباً کلسترول‌شان نیز بالا است. بعضی بیماری‌هایی که باعث بالا رفتن کلسترول خون می‌شوند، عبارت‌اند از:

علل پایین بودن کلسترول

اگر چه کلسترول و چربی برای بدن ضروری هستند، اما حفظ سطح آن ها در محدوده ى طبیعى ضروری است، زیرا سطح بالاى آن ها خطر مسائل جدی مربوط به سلامتى، به ویژه بیماری های قلبی و عروقی را افزایش می دهد.

دلایل متعددی برای تری گلیسیرید پایین وجود دارد. برای تعیین سطوح تری گلیسیرید شما باید یک آزمایش پانل چربی انجام دهید. اگر نتایج نشان دهد سطح تری گلیسیرید پایین است، اما شما هیچ علائمى را تجربه نمی کنید، معمولا آزمایش بیشتری انجام نمی شود؛ زیرا سطح پایین آن بر سلامتی شما تاثیر نمی گذارد. اما اگر علائم فعلی دارید، پزشک آزمایش هاى بیشتری را برای تعیین علت اصلی آن انجام خواهد داد.

  1. هیپرتیروئیدیسم: هیپرتیروئیدیسم به تیروئید بیش از حد فعال اشاره دارد. غده تیروئید بیش از حد هورمون ها را تواید می کند که باعث کاهش وزن ناگهانی، افزایش اشتها، عرق کردن، تغییرات قاعدگی، خستگی و مشکلات خواب می شود. یک آزمایش خون می تواند سطح هورمون های خون شما را تعیین کند که مشکل تیروئید را مشخص مى کند.
  2. سوء تغذیه: اختلالاتی که موجب جذب نامناسب مواد مغذی از غذاى می شوند، می تواند به سوء تغذیه منجر شود. سوء تغذیه مزمن بدن شما را از چربی تخلیه می کند، بنابراین به سمت تری گلیسرید پایین مى رود . بعضی از علل سوء تغذیه شامل سرطان، از دست دادن حافظه، افسردگی، ناتوانی در غذا خوردن و تروما است.
  3. داروهای خاص: بعضی از داروهاى خاص می توانند چربی را از بین ببرند و به تری گلیسیرید پایین منجر شوند. این داروها عبارتند از نیکوتیک اسید، استاتین، آسپارژیناز، فنوفیبرات، گِیمیفیبروزیل و کلوفیبرات.
  4. رژیم غذایی کم چربی: اگر چه یک رژیم غذایی با چربی بالا می تواند سطح تری گلیسیرید را افزایش دهد، یک رژیم کم چربی نیز می تواند آن را پایین نگه دارد. همانطور که ذکر شد، چربی برای بدن انسان ضروری است، اما مصرف مقدار مناسب چربی مهم است – نه خیلی زیاد و نه خیلی کم.
  5. سندرم سوء جذب: در سندرم سوء جذب، بدن دارای مشکل در جذب مواد مغذی از مواد خوراکی است. اگر چربی نتواند جذب شود، سطح تری گلیسیرید می تواند کم شود.

علائم کلسترول پایین چیست؟

هر دو سطح بالا و پایین تری گلیسیرید لزوما باعث نشانه های مستقیم نمی شوند. علائم تری گلیسیرید پایین اغلب مرتبط با علت اصلی است. به عنوان مثال، علائم هیپرتیروئیدیسم، سوء تغذیه یا سندرم سوء جذب را تجربه خواهید کرد.

هیچ علامت مستقیمى در رابطه با داشتن سطح پایین یا بالاى تری گلیسرید وجود ندارد اما با توجه به علت این سطوح مختلف ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنید. تری گلیسیرید پایین به علت سوء تغذیه می تواند نشانه هایی از قبیل بی حسی ، احساس سرما، خشکی پوست، موهای شکننده، تحلیل عضلات، اسهال و کاهش وزن باشد.

تری گلیسیرید پایین ناشی از پرکاری تیروئید می تواند با ضربان قلب سریع، کاهش وزن، اضطراب، عرق، افزایش اشتها، خستگی، لرزش و خواب کم ظاهر شود. در نهایت، تری گلیسیرید پایین ناشی از سوء جذب ممکن است با علائمى مانند رشد کم، کاهش وزن و تحلیل عضلات همراه باشد.

اگر علائم مربوط به این بیماری ها را تجربه کردید، به پزشک خود مراجعه کنید که می تواند آزمایش خون براى شما درخواست کند ، علائمتان را بازبینی و علت را تشخیص دهد، تا بتوانید درمان را شروع کنید.

سطح طبیعی کلسترول چه اندازه باید باشد؟

از ۲۰سالگی سطح کلسترول می‌تواند شروع به افزایش کند. به همین دلیل تمام بزرگ‌سالان باید بعد از این سن هر ۴ تا ۶ سال یک بار، کلسترول خود را بررسی کنند.

همان‌طور که سن بالا می‌رود، میزان کلسترول هم رو به افزایش می‌رود. مردان بیشتر از زنان در معرض کلسترول بالا هستند. بااین‌حال خطر ابتلا در خانم‌ها با ورود به دوران یائسگی افزایش می‌یابد. کلسترول و چربی خون بالا از طریق نوعی آزمایش خون به نام «پروفایل چربی» قابل شناسایی است. این آزمون کلسترول بد خون، کلسترول خوب خون و تر‌ی‌گلیسرید را اندازه‌گیری می‌کند. احتمالا پزشک‌تان از شما خواهد خواست که ۱۰ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش چیزی جز آب نخورید و ننوشید.

نتیجه‌ی این آزمایش بر مبنای میلی‌گرم کلسترول یا تری‌گلیسرید در دسی‌لیتر (mg/dL) است. نحوه‌ی بررسی اعداد حاصل از این آزمایش به شکل زیر خواهد بود:

کلسترول خوب خون (HDL)

کلسترول بد خون (LDL)

کلسترول کامل

کلسترول کامل‌تان نباید بیشتر از ۲۰۰mg/dL باشد.

خطرات و عوارض کلسترول بالا

۱. بیماری عروق کرونری قلبی

علائم بیماری قلبی در زنان و مردان متفاوت است؛ ولی بیماری قلبی همچنان قاتل شماره‌ی یک هر دو جنسیت در بسیاری از کشورهای جهان است. رایج‌ترین علائم بیماری قلبی عبارتست از:

۲. سکته‌ی مغزی

گاهی تشکیل پلاک ناشی از کلسترول بالا فرد را درمعرض خطر جدی کاهش یا قطع خون‌رسانی به بخش مهمی از مغز قرار می‌دهد و فرد دچار سکته‌ی مغزی می‌شود.

سکته‌ی مغزی وضعیت پزشکی اورژانسی است. وقتی شما یا هر کسی که می‌شناسید علائم سکته مغزی را تجربه می‌کند، باید سریع عمل کنید و فورا به مراکز پزشکی مراجعه کنید. این علائم عبارت است از:

۳. حمله‌ی قلبی

گاهی شریان‌هایی که خون قلب را تأمین می‌کنند، به‌دلیل ایجاد پلاک به آرامی تنگ می‌شوند. این فرایند که به آن گرفتگی رگ قلب یا آترواسکلروز، سخت‌شدن شاهرگ‌ها یا تصلب شرایین (atherosclerosis) گفته می‌شود، به آرامی و درطول زمان رخ می‌دهد و هیچ نشانه‌ای ندارد. درنهایت ممکن است که یک تکه از پلاک جدا شود و زمانی‌که این اتفاق رخ می‌دهد، اطراف آن پلاک لخته خون شکل می‌گیرد. این مسئله موجب مسدودشدن جریان خون به عضله‌ی قلب و جلوگیری از رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به آن می‌شود.

این حالت، «ایسکمی» (ischemia) نام دارد. وقتی قلب آسیب می‌بیند یا بخشی از آن به‌دلیل نرسیدن اکسیژن می‌میرد، حمله‌ی قلبی اتفاق افتاده است. اصطلاح پزشکی‌ای که برای حمله‌ی قلبی استفاده می‌شود، «آنفارکتوس میوکارد» (myocardial infarction) است.

به گفته‌ی انجمن قلب آمریکا، تقریبا در هر ۳۴ ثانیه یک نفر در ایالات متحده‌ی آمریکا دچار حمله‌ی قلبی می‌شود. علائم حمله‌ی قلبی عبارت است از:

حمله‌ی قلبی شرایط پزشکی اورژانسی است. آسیب به قلب اگر در چند ساعت نخستِ پس از حمله‌ی قلبی درمان نشود، برگشت‌ناپذیر یا حتی مرگبار خواهد بود. بنابراین درصورت مشاهده‌ی علائم حمله‌ی قلبی، باید به‌سرعت به مراکز درمانی مراجعه کنید.

۴. بیماری شریانی محیطی

بیماری شریانی محیطی (PAD) زمانی رخ می‌دهد که در دیواره‌ی شریان‌ها پلاک تشکیل می‌شود. این پلاک‌ها جریان خون را در شریان‌هایی که خون را به کلیه‌ها، بازوها، معده و پاها می‌رسانند، مسدود می‌کنند. علائم اولیه‌ی PAD شامل موارد زیر است:

با پیشرفت PAD این علائم بیشتر بروز می‌کند و حتی زمانی که فرد درحال استراحت است، نیز رخ می‌دهند. علائم بعدی که ممکن است به‌دلیل کاهش جریان خون رخ دهد عبارت است از:

در افراد مبتلا به PAD احتمال حمله‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی یا قطع عضو بیشتر است.

راه های کاهش کلسترول چیست؟

در این قسمت قصد داریم ۱۳ راه را جهت کاهش میزان تری گلیسرید خون به شما معرفی کنیم:

آجیل های درختی دارای دز مناسبی از فیبر، اسید چرب امگا ۳ و چربی های غیر اشباع هستند و همه این ها می توانند با هم در کاهش تری گلیسرید خون به شما کمک کنند.

اخیرا پس از انجام آنالیزی بر روی ۶۱ تحقیق مختلف، مشخص شد که هر بار مصرف آجیل های درختی می تواند تری گلیسرید خون افراد را تا ۲.۲ میلی گرم کاهش دهد.

از جمله آجیل های درختی می توان به موارد زیر اشاره داشت:

فراموش نکنید که کالری آجیل ها بسیار بالا است. در هر ۲۳ عدد بادام (یک وعده مصرفی) حدود ۱۶۳ کالری وجود دارد. بنابراین این مواد را به شکل متعادل مصرف کنید.

در اکثر پژوهش ها مشخص شده است که بهترین نتایج در افرادی حاصل می شود که در هر هفته حدود ۳ الی ۷ وعده آجیل مصرف می کنند.

عوارض کلسترول بالای ۲۰۰

عوارض تری گلیسیرید بالای ۲۰۰ می تواند شامل موارد زیر شود:

راه های پیشگیری از بالا رفتن کلسترول و تری گلیسیرید

باید بیش از ۶ درصد کالری روزانه شما از چربی اشباع نشود. هر چقدر که ممکن است از چربی های ترانس جلوگیری کنید. خوردن مقدار زیادی غلات سبوس دار، میوه و سبزیجات نیز می تواند کلسترول بالا را کاهش دهد.

روش های دیگری که می تواند به شما در حفظ کلسترول سالم و سطح تری گلیسیرید کمک کند عبارت اند از:

زمان مراجعه به پزشک برای کلسترول بالا

در صورتی که باید تست کلسترول را انجام دهید، از پزشک خود حتما این سوالات را بپرسید:

کودکان و بزرگسالان جوان که هیچ خطری برای بیماری های قلبی ندارند، معمولاً یک بار در سنین ۹ تا ۱۱ سالگی و دوباره بین سنین ۱۷ تا ۱۹ سال آزمایش چربی خون را می دهند.

بیشتر بخوانید : تفسیر آزمایش خون

اگر نتایج آزمایش شما در محدوده مطلوب نباشد، ممکن است پزشک برای شما آزمایش های مکرر را توصیه کند. پزشک ممکن است در صورت داشتن سابقه چربی خون، بیماری قلبی یا سایر عوامل خطرناک مانند سیگار کشیدن، دیابت یا فشار خون بالا در خانواده، آزمایشات بیشتر را انجام دهد.

خروج از نسخه موبایل