سندرم پیشاقاعدگی (PMS) نامی است که به علائم جسمی، روحی و رفتاری که یک یا دوهفته قبل از دوره‌‌قاعدگی زن اتفاق می‌افتد، داده می‌شود. پیشاقاعدگی همچنین با عنوان «تنش قبل از قاعدگی (PMT) » شناخته می‌شود. این سندرم در سال ۱۹۳۱ با عنوان «حالت تنش غیر قابل تحمل» یا «کشش قبل از قاعدگی» نیز توصیف شده است.
بعضی از زنان PMS را از شروع چرخه قاعدگی تجربه می‌کنند، اما برای اغلب، PMS در سال‌های قبل از یائسگی، یعنی اواسط ده چهارم زندگی اتفاق می‌افتد. البته گاهی اوقات این علائم پس از یائسگی نیز ادامه دارند.
برآوردهای فعلی این است که PMS شدید در ۲.۵ تا ۵ درصد از زنان و PMS خفیف در۳۳ درصد از زنان رخ می‌دهد. با این حال، یک مطالعه در هند، می‌گوید که شیوع PMS خفیف حدودا ۱۹ درصد،PMS متوسط تا شدید ۱۵ درصد و «اختلال افسردگی قبل از قاعدگی (PMDD) » حدودا ۴ درصد بوده است.
همچنین کالج زنان و زایمان آمریکا تخمین میزند که ۸۵ درصد از زنانی که خونریزی ماهانه دارند به عنوان بخشی از چرخه ماهانه، حداقل یک علامت پیشاقاعدگی را دارند.
طبق آمارها از هر ۲۰ زنی که نشانه‌های پیشاقاعدگی را دارد، یک نفر دچار از کارافتادگی در زندگی روزمره خود می‌شود.
از نظر بالینی، PMS به عنوان یک مشکل مزمن سلامت شناخته شده‌است که بر روابط شخصی، بهره‌وری درکار و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی تاثیر می‌گذارد. از نظر پورتال ملی بهداشت آمریکا هر دو PMS و PMDD با سلامت جسمی و پریشانی روانی مرتبط هستند.
بیشتر بخوانید: چرا زنان پریود می شوند ؟
علائم مختلف سندرم قبل‌از‌قاعدگی ناشی از تغییرات هورمونی است. سروتونین(هورمون احساس خوب) نقش مهمی در تغییرات خلقی دارد. نوسانات در سروتونین که یک انتقال‌دهنده عصبی مهم است، می‌تواند علائم سندرم پیش از قاعدگی را ایجاد کند. در طول این مدت بدن زن در حال تبدیل پروتئین به هورمون است. استروژن و سروتونین کاهش می‌یابد. درنهایت فرآیند خلاص شدن از هورمون‌هایی که برای رشد جنین تولید شده‌اند، یک اقدام فیزیولوژیکی محسوب می‌شود که به ذهن و بدن در کل تاثیر می‌گذارد.
بعد از نواسانات هورمونی، استرس بالا، «افسردگی ناشناخته» و افسردگی پس‌از زایمان عامل دیگری هستند که می‌توانند سندرم قبل از قاعدگی را تحت تاثیر قرار دهند.
نشانه های PMS شامل نشانه‌های جسمی همراه با تغییرات احساسی خاص است. تغییرات هیجانی عبارتنداز اضطراب، نوسانات خلقی، تحریک پذیری، پریشانی و غیره. نشانه‌های فیزیکی عبارتنداز خستگی، درد، گرفتگی عضلانی، التهاب، افزایش وزن، میل به غذا، حساسیت در پستان‌ها، سردرد، و غیره.
به گفته پژوهشی دیگر علائم عبارتند از:کج خلقی، اختلال عملکرد ،گرفتگی عضلانی، اضطراب، افسردگی،گریه کردن، خستگی، تقویت اختالات روانی موجود، افزایش اشتها، گیجی وگرگرفتگی.
همه این علائم در مجموعه ای از حلقه‌های بازخورد یکدیگر را تقویت می‌کنند و این می‌تواند برای زنان واطرافیان آنها آزاردهنده باشد.
نشانه‌های هیجانی و رفتاری PMS
نشانه‌های روحی-روانی این سندرم عبارتند از:
- اضطراب یا احساس فشار و تنش،
- خلق و خوی افسرده،
- نوسانات خلقی و بی‌قراری یا عصبانیت،
- گریه‌های دوره‌ای که گاهی بی‌دلیل به نظر می‌رسد ولی فرد نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد،
- تغییر در اشتها و ولع به غذا به خصوص مواد غذایی نمکی یا شیرین،
- دشواری در به خواب رفتن،
- تمرکز ضعیف،
- تغییرات در تمایل جنسی.
هر فرد در هر دوره قاعدگی می‌تواند تعدادی از این نشانه‌ها را تجربه کند، نشانه‌هایی که زندگی روزمره‌اش را تحت تاثیر قرار می دهند. شدت آن در افراد مختلف متفاوت است و این نشانه‌ها معمولا از روز چهارم قاعدگی به بعد ناپدید می‌شوند.
نوعی از PMS وجود دارد که بسیار شدید است و فرد را برای چند روز ناتوان می‌کند و مجموعه علائم افسردگی، نوسانات خلقی، عصبانیت، اضطراب، احساس درهم شکستگی، تمرکز ضعیف، بی‌قراری و تنش در این افراد دیده می‌شود.
این نوع از PMS در تعداد بسیار کمی از افراد دیده می‌شود و به آن اختلال ناخوشی پیشاقاعدگی (Premenstrual Dysphoric Disorder) یا PMDD می‌گویند.
علت PMS
هنوز علت دقیقی برای PMS شناسایی نشده اما باور بر این است که افت سطح دو هورمون استروژن و پروژسترون در یک هفته قبل از عادت ماهیانه، علت اصلی این پدیده است. تغییراتی در مواد شیمیایی مغزی یا کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص نیز ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند. مصرف زیاد غذاهای نمک‌دار، الکل و کافئین نشانه‌ها را بدتر می‌کند.
تشخیص
آزمایش خاصی برای تشخیص این سندرم وجود ندارد. از آن‌جایی که بسیاری از بیماری‌ها مانند هایپوتیروئیدی، افسردگی، اختلالات اضطرابی و یا سندرم خستگی مزمن، علایمی شبیه این سندرم دارند، برای تشخیص آن باید خود فرد، زمان دقیق شروع و پایان علایم و تعداد دفعات بروز نشانه‌ها را به همراه زمان عادت ماهیانه‌اش ثبت کند و در تشخیص به پزشک کمک کند.
درمان سندرم پیشاقاعدگی
در درمان PMS می‌توان از درمان‌های دارویی و غیردارویی استفاده کرد. درمان‌های غیردارویی شامل موارد زیر هستند:
اصلاح رژیم غذایی
از غذاهای غنی از تیامین (B1) و ریبوفلاوین (B2) مانند تخم‌مرغ و محصولات لبنی استفاده شود زیرا بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که این ویتامین‌ها در تخفیف علایم سندروم پیشاقاعدگی موثر هستند. استفاده از قرص‌های مکمل این اثر را ندارد. نمک و غذاهای شور محدود شود چرا که باعث کاهش احساس نفخ و احتباس مایع در بدن می‌شود. مواد غذایی حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده مانند میوه‌ها، سبزیجات و مواد غذایی دارای دانه کامل (Whole-grain) بیشتر استفاده شود. مصرف غذاهای شیرین محدود و از مصرف کافئین و الکل پرهیز شود. غذاهای غنی از کلسیم نیز بسیار مفید هستند.
بیشتر بخوانید: تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک : علل و درمان آن
ورزش: انجام حرکات ورزشی منظم روزانه، می‌تواند از احساس خستگی پیشگیری کند و خلق را بهبود بخشد. البته انجام ورزش نباید تنها به دوره PMS محدود شود. این ورزش می‌تواند پیاده روی ۳۰ دقیقه‌ای روزانه باشد.
ویتامین‌ها را امتحان کنید
پترا کِیسی، پزشک و دانشیار زنان و زایمان در مایوکلینیک می‌گوید: ممکن است ویتامین‌ها برای سندروم پیش از قاعدگی، مفید باشند (بخصوص B6 و E).
شواهد چندان محکمی برای اثبات مؤثربودن این مکمل‌ها وجود ندارد، اما ارزش امتحان‌کردن را دارند. در ادامه چند دُز روزانه‌ی پیشنهاد شده از مایوکیلینیک بیان می‌شود:
- کلسیم: ۱۲۰۰ میلی‌گرم؛
- منیزیم: ۴۰۰ میلی‌گرم؛
- ویتامین ب۶: ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم؛
- ویتامین ای: ۴۰۰ واحد بین‌المللی (IU).
داروهای گیاهی مصرف کنید
داروهای گیاهی به‌اندازه‌ی داروهای نسخه‌ای، تحت مطالعه و نظارت قرار نمی‌گیرند، اما برخی از آنها ممکن است در کاهش علائم PMS مانند شکم‌درد و نوسانات خُلقی مؤثر باشند.
می‌توانید اینها را امتحان کنید: کوهوش سیاه، پنج انگشت، روغن گل مغربی، زنجبیل، برگ تمشک، قاصدک یا کرم‌های پروژسترون طبیعی. ممکن است پزشک زنان شما از جدیدترین تحقیقات در مورد مکمل‌ها مطلع باشد. از او بپرسید به شما کدام داروی گیاهی را در چه زمانی توصیه می‌کند.
استرس‌تان را کنترل کنید
در وهله‌ی اول، مهم است که استراحت و خواب کافی داشته باشید. محرومیت از خواب می‌تواند باعث تشدید علائم PMS شود، بنابراین سعی کنید مقدار خواب مورد نیاز بدن‌تان را تأمین کنید.
سپس آگاهانه تلاش کنید که میزان استرس‌تان را کاهش دهید. شما می‌توانید تنفس عمیق، ماساژ، مدیتیشن یا یوگا را امتحان کنید. همه‌ی اینها بدن و ذهن‌تان را آرام می‌کنند.
اما اگر می‌دانید با کارهای دیگری مانند بیرون‌رفتن با دوستان یا نوشتن در دفتر خاطرات، استرس‌تان کم می‌شود، از مدیتیشن صرف‌نظر کنید و آن فعالیت‌ها را ادامه دهید.
بیشتر بخوانید: استرس و تاثیرات آن بر بدن انسان
مُسکن مصرف کنید
برای زنانی که دردهای مرتبط با PMS مانند شکم‌درد، حساسیت سینه به لمس، پشت‌درد یا سردرد دارند، مُسکن‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) می‌توانند مفید باشند. اینها عبارتند از ایبوپروفن (ادویل و داروهای مشابه) و ناپروکسن (آلِو).
شما می‌توانید داروهای بدون نسخه‌ای را امتحان کنید که مخصوص PMS هستند، مانند «پامپرین» و «میدول». اینها اغلب به‌همراه نوعی مُسکن حاوی کافئین مصرف می‌شوند.
از قرص‌های ضدبارداری استفاده کنید
اگر درحال‌حاضر از روش پیشگیری از بارداری‌تان راضی نیستید، می‌توانید قرص‌های ضدبارداری با دُز پایین (LD) را امتحان کنید. آنها علائم PMS را کاهش می‌دهند.
دکتر «پیستلی» می‌گوید: این داروها، هورمون‌ها را در طول چرخه‌ی قاعدگی یک زن متعادل می‌کنند.
برخی از زنان به‌جای استفاده از این قرص‌ها در دوره‌ی معمول، برای جلوگیری از پریودشدن، آنها را بدون وقفه مصرف می‌کنند. این کار نیز می‌تواند علائم PMS را کاهش دهد، اما ممکن است به لکه‌بینی منجر شود.
از پزشک‌تان درخصوص داروهای ضدافسردگی سؤال کنید
داروهای ضدافسردگی، اولین گزینه برای حل مشکلات خُلقی مرتبط با PMS نیستند، اما اگر علائم شما شدید هستند و بر زندگی روزمره‌تان تأثیر می‌گذارند (البته اگر هیچ‌چیز دیگری به شما کمک نمی‌کند)، می‌تواند یکی از گزینه‌ها باشند.
دکتر پیستلی می‌گوید: اغلب، مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند Zoloft و «پروزاک» تجویز می‌شوند. آنها می‌توانند فقط برای ۱ یا ۲ هفته قبل از قاعدگی یا در تمام اوقات مصرف شوند.
PMS می‌تواند افسردگی درونی را نیز تشدید کند. دکتر «پیستلی» می‌گوید: بعضی از زنان ممکن است فکر کنند افسردگی، دوره‌ای است و به اشتباه، آن را به PMS نسبت دهند، اما تازمانی‌که افسردگی‌شان را پیگیری نکنند، متوجه نمی‌شوند که افسردگی واقعا از دوره‌های قاعدگی‌شان پیروی نمی‌کند. درمان افسردگی درونی، می‌تواند به کاهش علائم PMS کمک کند.
از دیورتیک‌ها استفاده کنید
بسیاری از زنان، ورم دست، پا، صورت یا نفخ شکم ناشی از PMS را تجربه می‌کنند. یک راه برای مقابله با این مسئله – اگر ورزش و کاهش مصرف نمک، مؤثر نبود – استفاده از یک دیورتیک (ادرارآور) است.
این داروهای نسخه‌ای، با افزایش حجم ادرار به بدن کمک می‌کنند از شر آب اضافی خلاص شود.
یکی از دیورتیک‌های متداولی که تجویز می‌شود، «اسپیرونولاکتون» (آلداکتون) است. اما دیورتیک‌ها برای همه مناسب نیستند. آنها می‌توانند بی‌اختیاری ادرار و یبوست را تشدید کنند، فشار خون را پایین بیاورند، سطوح پتاسیم را افزایش دهند و با سایر داروها تداخل پیدا کنند.