تیروئید غده‌ای است به شکل پروانه در جلوی گردن در پایین حنجره و بالای استخوان‌های ترقوه، تیروئید دو نوع هورمون ترشح می‌کند به نام‌های T4 و T3 کار این هورمون‌ها تنظیم چگونگی مصرف و ذخیره انرژی در بدن است. در حقیقت تیروئید مسئول تنظیم سوخت‌وساز بدن می‌باشد. عملکرد تیروئید توسط غده دیگری در بدن به نام هیپوفیز تنظیم می‌شود. هیپوفیز در مغز قرار دارد و با ترشح هورمون محرک تیروئید، باعث افزایش ترشح هورمون‌های تیروئید می‌شود. تیروئید ممکن است دچار کم‌کاری یا پرکاری شود.
کم‌کاری تیروئید
وقتی تیروئید به‌اندازه کافی هورمون ترشح نکند فرد دچار کم‌کاری تیروئید می‌شود. کم‌کاری شایع‌ترین فرم بیماری‌هایی تیروئید است. در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود و با افزایش سن افزایش می‌یابد.
علائم کم‌کاری تیروئید
نشانه‌های کم‌کاری تیروئید بسیار متفاوت‌اند. ممکن است یک فرد دچار کم‌کاری تیروئید باشد و علامتی نداشته باشد و برعکس فرد دیگری علائم بسیار شدید داشته باشد. کم‌کاری تیروئید معمولاً تدریجاً ایجاد می‌شود. برای همین در ابتدا علائم خفیف است و با پیشرفت بیماری علائم شدیدتر می‌شود. به همین علت گاهی بیماران به‌طور اتفاقی تشخیص داده می‌شوند.
علائم و نشانه‌های کم‌کاری تیروئید
کم‌کاری تیروئید علاوه براثر بر روی TSH سبب ایجاد علائم دیگری نیز در بدن می‌شوند این علائم عبارت‌اند از :
- افزایش حساسیت به سرما
- خستگی
- افزایش وزن غیرقابل توضیح
- پوست خشک غیرمنتظره
- یبوست
- درد و خشکی عضلانی
- درد و تورم مفاصل
- افسردگی و یا سایر تغییرات خلق‌وخوی
- با سرعت کمتری ضربان قلب عادی
- نازک شدن مو
- تغییرات چرخه قاعدگی
- تفکر و یا صحبت کردن آهسته
علل کم‌کاری تیروئید
در ابتلا به کم‌کاری تیروئید، عوامل بسیاری دخیل هستند اما در این مقاله، از بین ده‌ها عامل، ۶ مورد از شایع‌ترین آن‌ها برای شما قرار داده‌شده است
- التهاب تیروئید
- رادیوتراپی ناحیه گردن
- درمان ید رادیواکتیو
- استفاده از داروهای خاص
- جراحی تیروئید
- مصرف کم یُد
تشخیص کم‌کاری تیروئید
با انجام آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. اولین قدم اندازه‌گیری هورمونی است که از هیپوفیز برای تحریک ترشح هورمون‌های تیروئید، تولید می‌شود. این هورمون TSH نام دارد. البته برای افزایش وقت تشخیص می‌توانیم هورمون تیروئید را هم‌اندازه بگیریم. فردی که دچار کم‌کاری تیروئید است سطح هورمون TSH او بالا می‌رود.
تفسیر نتیجه آزمایش تیروئید
- TSH در محدوده طبیعی : مقدار طبیعی TSH بین ۰.۴ – ۴.۰ mIU / L است و اگر مقدار TSH شما در این اندازه است عملکرد آن طبیعی است بااین‌حال، اگر در آزمایشان مقدار TSH نرمال باشد بازهم نمی‌توان مشکلات تیروئید را رد کرد. حداکثر نرمال TSH نشان‌دهنده تکامل مشکلات بالقوه تیروئید است.
- TSH در محدوده بسیار کم: اگر TSHشما پایین باشد ، غده تیروئید، بیش‌ازحد تترا یدوتیرونین (T4) یا تری یدوتیرونین (T3) یا هردوی این هورمون‌ها را ترشح کند به این حالت پرکاری تیروئید می‌گویند ،برای تشخیص پرکاری تیروئید، آزمایش خون بیشتری موردنیاز خواهد بود.
- TSH در محدوده بالا: TSH با تحریک تیروئید سبب تولید و انتشار هورمون T4 و T3 می‌شود.اگر تیروئید فعال باشد به‌اندازه کافی T4 و T3 زیاد آزاد نمی‌کند بنابراین غده هیپوفیز TSH بیشتری آزاد می‌کند و جبران خواهد کرد. بنابراین، یک TSH بالا نشانه‌ای از کم‌کاری تیروئید است.کم کاری تیروئید وضعیتی که در آن غده تیروئید مقادیر ناکافی از هورمون تولید می‌کند.
پیشگیری از کم‌کاری تیروئید
برای پیشگیری از کم‌کاری تیروئید ، شما نیازمند تغییر سبک زندگی بر مبنای سلامتی هستید. باید هر غذایی که دوست داشتید را نخورید و غذاهای مفید بخورید. به موارد زیر دقت کنید:
- اصلاح رژیم غذایی
- احتیاط در مصرف غذاهای خاص
- مصرف غذاهای حاوی ید
- ورزش کنید
درمان کم‌کاری تیروئید
کم‌کاری تیروئید با جایگزین کردن هورمون تیروئید درمان می‌شود. قرص‌های تیروئید که همان هورمون تیروئید T4 هستند معمولاً به‌صورت خوراکی یک‌بار در روز و با شکم خالی استفاده می‌شوند. در بهترین حالت خوب است قرص تیروئید را صبح‌ها یک ساعت قبل از صبحانه بخورند. معمولاً پس از شروع درمان در عرض دو هفته بیمار احساس بهبودی می‌کند ولی برای برطرف شدن کامل علائم گاهی تا چند ماه فرصت لازم است. تغییر دوز دارو باید حتماً زیر نظر پزشک باشد و سرخود نباید دارو را قطع یا کم‌وزیاد کرد.
پزشک وقتی داروی تیروئید (لووتیروکسین) را شروع می‌کند معمولاً ۶ هفته بعد آزمایش مجدد می‌دهد تا دوز مناسب دارو را پیدا کند. وقتی دوز مناسب داروی تیروئید مشخص شد بیماران می‌توانند سالیانه آزمایش بدهند. گاهی اوقات بر اساس شرایط بیمار لازم است دوز دارو تغییر کند که این کار با توجه به آزمایش و توسط پزشک انجام می‌شود. مثلاً گاهی بیماری تیروئید تشدید می‌شود یا در شرایط حاملگی لازم است دوز دارو را افزایش دهیم. مصرف بعضی داروها مثل قرص‌های کلسیم، آهن، آنتی‌اسیدهای حاوی آلومینیوم می‌تواند در جذب اختلال ایجاد کند. و باید در زمان متفاوتی از قرص تیروئید خورده شود. گاهی اوقات به دنبال کاهش وزن یا افزایش سن لازم است دوز داروی تیروئید کاهش یاید.
درمان طبیعی کم‌کاری تیروئید
اولین خط دفاعی برای درمان کم‌کاری تیروئید تغییر رژیم غذایی است. بسیاری از افراد مبتلابه این بیماری از خستگی مفرط و کدر شدن مه مغز (Brain fog) ، فراموشی و عدم تمرکز رنج می‌برند. برای رفع خستگی و کسب انرژی، افراد به استفاده از قند و کافئین رو می‌آورند. این دو ماده بسیار مضر هستند و علاوه بر ایجاد سایر بیماری‌ها و نوسان در قند خون، عملکرد تیروئید را نیز دچار مشکل می‌کنند. برای درمان کم کاری تیروئید و یا پیشگیری از بروز آن رعایت موارد زیر می تواند مفید باشد.
- تغذیه مناسب داشته باشید : یک رژیم غذایی مناسب، فاقد کافئین و قند (کربوهیدرات) است. مصرف کربوهیدرات‌های فرآوری شده مثل آرد نیز باید کاهش پیدا کند چرا که این مواد عملکردی شبیه قند در بدن دارند.
- مصرف پروتئین را افزایش دهید: چون هورمون تیروئید برای انتقال به تمام بافت‌های بدن نیاز به پروتئین دارد، باید در هر وعده‌ی غذایی از پروتئین استفاده کنید. این ماده به عملکرد طبیعی غده‌ی تیروئید کمک می‌کند. مغزها، کره‌ی مغزها، محصولات دامیِ بدون آنتی‌بیوتیک ( ارگانیک، گوشت دام‌های محلی و علف‌خوار، تخم مرغ و ماهی‌های پرورشیِ سالم) و حبوبات حاوی پروتئین هستند.
- مصرف چربی‌های سالم را فراموش نکنید: اگر به میزان کافی چربی و کلسترول مصرف نکنید، عدم تعادل هورمونی در بدن تشدید می شود. با مصرف چربی‌های طبیعی و سالم مانند روغن زیتون، روغن حیوانی، آووکادو، تخم کتان، ماهی، مغزها، کره‌ی مغزها، پنیر و ماست پرچربِ بدون هورمون و آنتی‌بیوتیک و شیر نارگیل، در میزان هورمون‌های تیروئید بدن خود، تعادل ایجاد کنید.
- مصرف مواد مغذی را برنامه غذایی خود بگنجانید: شاید کمبود مواد مغذی در بدن منجر به کم کاری تیروئید نشود، اما اگر میزان این ریزمغذی‌ها و مواد معدنی در بدن کافی نباشد علائم این بیماری تشدید می‌شود. مواد مغذی در درمان کم کاری تیروئید عبارتند از ویتامین D، آهن، اسید چرب امگا۳، سلنیوم، روی، مس، ویتامین A ،B و یُد.
- از مواد غذایی فاقد گلوتن استفاده کنید.
- حساسیت‌های غذایی را جدی بگیرید.
- غذاهای فرآوری شده مصرف نکنید: التهاب سیستمیک، پاسخ التهابی بدن به برخی از عوامل بیماری‌زا است. مصرف موادغذایی فرآوری‌شده، یکی از عوامل ایجادکننده‌ی این نوع التهاب در بدن است. اغلب التهاب‌های سیستمیک و بیماری‌های خودایمنی به یکدیگر مرتبط هستند. کاهش مصرف موادغذایی فرآوری‌شده از ابتلا به این نوع التهاب و بروز بیماری‌های خودایمنی جلوگیری می‌کند.
- از استرس دور باشید و ورزش کنید: غده‌ی تیروئید بسیار حساس است و به عوامل استرس‌زا واکنش نشان می‌دهد. تمرینات آرام‌بخشی مثل یوگا با کاهش استرس و ایجاد تعادل در انرژی و افزایش سوخت‌وساز بدن، علائم کم کاری تیروئید را کاهش می‌دهند.