هورمونهای تیروئیدی
سلولهای تیروئید ، هورمون مختلف ترشح می‌کنند. تیروکسین (T4) ، تری یدوتیرونین ( T3) که معمولا هورمونهای تیروئیدی نامیده می‌شوند و کلسی تونین (Calcitonine).
جذب متابولیسم ید
وجود ید برای سنتز هورمونهای تیروئید اهمیت اساسی دارد. در حقیقت غده تیروئید مصرف کننده اصلی ید در بدن است و کمبود ید به اختلالاتی در کار تیروئید منجر می‌شود. ید توسط غذا به بدن و توسط دستگاه گوارش جذب می‌شود.
تنظیم کار تیروئید
ترشح هورمون تیروئید یا محرک تیروئید (TSH) ، آزاد سازی هورمونهای تیروئیدی را کنترل می‌کند، میزان ترشح TSH نیز بر اساس سطوح هورمونهای تیروئید در خون تنظیم می‌شود. اگر هورمون تیروئید در خون کاهش پیدا کند. ترشح TSH افزایش می‌یابد و در نتیجه سطح T3 و T4 در خون بالا می‌رود. هورمون آزاد کننده تیروتروپین (TRH) که از هیپوتالاموس ترشح می‌شود، آزاد شدن TSH از غده هیپوفیز را تا حدودی تعدیل می‌کند.
کار هورمونهای تیروئید
اصلیترین کار T3 و T4 کنترل فعالیت متابولیک سلول است. تیروکسین ، تری ید و تیرونین نمو صحیح مغز را ممکن می‌سازند، تولید ادرار ، تجزیه پروتئینها و جذب گلوکز توسط سلولها ، را افزایش می‌دهد. کلسی تونین یا تیروکلسی تونین توسط تیروئید ترشح می‌شود. اما تحت کنترل TSH قرار ندارد. این هورمون در پاسخ به افزایش سطح کلسیم پلاسمای خون ترشح می‌شود و با افزایش دادن رسوب کلسیم در استخوان سطح کلسیم در پلاسما را پایین می‌آورد.
کم کاری تیروئید و میکزدم Hypothyroidism and Myxedema
هیپوتیروئیدسیم حالتی است که با پیشرفت کند کم کاری تیروئیدی مشخص می‌شود. و در انواع مختلف دسته بندی می‌شود.
نوع اولیه : بیش از ۹۵ درصد موارد مبتلایان دچار کم کاری اولیه تیروئید هستند که اختلال عملکرد خود غده تیروئید است.
نوع ثانویه : کم کاری تیروئید به علت نارسایی هیپوفیز را هیپوتیروئیدی ثانویه گویند.
نوع ثالثیه : کم کاری تیروئید ناشی از نارسایی هیپوتالاموس را هیپوتیروئیدی ثالثیه گویند.
وجود هیپوتیروئیدی از زمان تولد را کرتینیسم گویند. مادر نیز ممکن است دچار کم کاری تیروئیدی باشد.
تیروئیدیت اتوایمیون (تیروئیدیت هاشیموتو) شایعترین کم کاری تیروئید در بالغین است که غده تیروئید توسط سیستم ایمنی بدن مورد تهاجم قرار می‌گیرد.
کم کاری تیروئید در مبتلایان به پرکاری تیروئید که توسط ید رادیواکتیو ، جراحی یا داروهای ضد تیروئیدی درمان شده‌اند نیز مشاهده می‌شود.
تظاهرات بالینی
علائم بالینی در ابتدا غیر اختصاصی مفرط بیمار مانع می‌شود کار روزانه خود را بطور کامل انجام دهد. شکایاتی مثل ریزش مو ، شکنندگی ناخنها و خشکی پوست در این بیماران شایع است. امکان بی‌حس شدن یا تیغ شدن انگشتان نیز وجود دارد. گاهی بیمار از خشن شدن صدا شکایت دارد. علاوه بر از بین رفتن میل جنسی ، بیماران مونث دچار اختلالات قاعدگی مثل منوراژی یا آمنوره نیز می‌شوند. در کم کاری شدید تیروئید ، درجه حرارت و سرعت ضربان قلب از حد طبیعی کمتر می‌شوند.
وزن بیمار ، حتی بدون افزایش مصرف غذا معمولا رو به افزایش می‌گذارد، با این وجود احتمال کاشکسی در کم کاری شدید وجود دارد. ضخامت پوست به علت تجمع پلی ساکارید در بافتهای زیر پوستی (میکزدم) افزایش می‌یابد. صورت بیمار حالت بی‌تفاوتی پیدا می‌کند و مثل ماسک می‌شود. بیمار در محیط گرم نیز از سرما شکایت دارد. با پیشرفت بیماری پاسخهای عاطفی بیمار کند می‌شود. فرآیندهای هوشی کند می‌شود. و بیمار حالت بی‌تفاوتی پیدا می‌کند. اندازه زبان ، دستها و پاها در اکثر مبتلایان بزرگ می‌شود. بیمار از یبوست شکایت دارد.
پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism Graves diseafe)
پرکاری تیروئید یک بیماری کاملا مشخص بوده که شایعترین علت آن بیماری گریوز تشکیل می‌دهد معمولا آن را گواتر اگزوفتالمیک نیز می‌نامند.
علت پرکاری تیروئید
کاملا مشخص نیست. به نظر می‌رسد برون ده بیش از حد غده تیروئید غیر طبیعی آن توسط ایونوگلبولینهای در گردش خون مربوط باشد. ماده‌ای به نام محرک طویل الاثر تیروئید با غلظت زیاد در سرم بسیاری از مبتلایان به هیپوتیروئیدی مشاهده شده است که امکان دارد با نقص سیستم ایمنی بیمار ارتباط داشته باشد. امکان دارد به دنبال ضربه روحی- استرس یا عفونت ایجاد شود. علل شایع دیگر پرکاری تیروئید عبارتند از : تیروئییت و مصرف زیاد از حد هورمونهای تیروئیدی.
مشخصات بالینی
به صورت یک سری نشانه و علائم مشخص تظاهر می‌یابد (تیروتوکسیکوز یا سمیت تیروئیدی). علامت مشخصه آنها اغلب حالت عصبی است. این بیماران از نظر عاطفی اغلب به شدت تحریک پذیر ، بیقرار و نگران می‌باشند. بیمار نمی‌تواند آرام بنشیند، اغلب از تپش قلب ناراحت است، نبض آنها چه در حالت استراحت و چه در فعالیت بطور غیر طبیعی بالا است. این بیماران نمی‌توانند گرما را تحمل کنند، بسادگی دچار تعریق فراوان می‌شوند. پوست آنها همیشه برافروخته است، رنگ نقره‌ای مشخصی دارد و گرم ، نرم و مرطوب است. گاهی لرزش ظریفی در دستها مشاهده می شود.
بسیاری چشمان بر آمده (اگزوفتالموس) دارند که حالت خمیدگی در چهره آنها ایجاد می‌کند. سایر علائم عبارتند از افزایش اشتها و پرخوری ، تا زمانی که علائم گوارشی ظاهر نشده‌اند، کاهش وزن تدریجی ، خستگی ، ضعف و غیرعادی عضلانی ، آمنوره ، تغییرات اجابت مزاج به شکل یبوست یا اسهال سرعت ضربان قلب بین ۹۰ تا ۶۰ بار در دقیقه است. فشار خون سیستولیک بالا است ولی فشار دیاستولیک افزایش نمی‌یابد. امکان فیبرپلاسیون دهلیزی وجود دارد، نارسایی احتقایی قلب بخصوص در سالخوردگان شایع است.
ارزیابی تشخیصی
غده تیروئید بزرگ ، نرم و ضربان‌دار گشته و ممکن است بر روی شریانهای آن تریل لمس شده و یا بروشی شنیده شود.
مشکلات غده تیروئید در کودکان
تیروئید , غده کوچکی است که جلوی گردن قرار گرفته و هورمونهای تیرویید را تولید و ترشح می کند. این غده به شکل پروانه ای است که بالهای آن در طرفین نای گسترش یافته است . اگر این غده دچار اختلال شود نمی تواند عملکرد مناسبی داشته باشد…
-
غده تیروئید :
تیروئید , غده کوچکی است که جلوی گردن قرار گرفته و هورمونهای تیرویید را تولید و ترشح می کند. این غده به شکل پروانه ای است که بالهای آن در طرفین نای گسترش یافته است . اگر این غده دچار اختلال شود نمی تواند عملکرد مناسبی داشته باشد.
بیماری کم کاری تیرویید یعنی زمانی که غده تیرویید قادر به تولید هورمون کافی نیست و در بیماری پرکاری تیرویید این غده بسیار فعال است و بیش از حد هورمون ترشح می کند. آگاهی معلمان , والدین , مربیان بهداشت از اختلالات غده تیرویید بسیار اهمیت دارد.
خصوصا والدینی که دارای سابقه خانوادگی مشکلات تیرویید هستند , باید نسبت به این مسائل هوشیارتر باشند زیرا برخی از این اختلالات ارثی هستند.
-
مشکلات تیروئید در کودکان و نوزادان
زمانی که غده تیرویید به درستی کار نکند. علائم و نشانه های مختلفی در کودکان همانند بزرگسالان بروز می کند.
این اختلال از رشد کودکان تعثیر می پذیرد بطوری که رشد آنها سبب فعالیت بیش از حد و یا کاهش فعالیت غده تیرویید می شود.
مشکلات تیرویید در کودکان سخت تر از بزرگسالان شناخته می شود , زیرا کودکان قادر به تشخیص علائم بیماری و بیان شکایات خود نیستند , حتی در کودکان بزرگتر هم علائم جسمی و روانی ناشی از بیماری , طبیعی بنظر می رسد.
علائم آشکار بیماری تیرویید زمانی بروز می کند که غده تیرویید رشد بیش از حد و قابل مشاهده ای داشته باشد , که اصطلاحا گواتر خوانده می شود. گواتر در هر سنی دیده می شود. اما در دختران سنین بلوغ شایعتر است . البته ممکن است بزرگ شدن غده تیرویید در جلوی گردن مشخص نباشد.
اگر کودک نشانه هایی از اختلال غده تیرویید را دارد باید بدانید که در رابطه با این علائم چه حس هایی را تجربه می کند و باید چه علائمی را در او جستجو کرد علائمی را که باید در کودکتان جستجو کرد بستگی به افزایش یا کاهش عملکرد غده تیرویید دارد.
همینطور یکی از عوامل مربوطه رشد کودک شماست (که عملکرد تیرویید را تحت تاثیر قرار می دهد).
▪ کم کاری تیروئید مادرزادی
وقتی نوزادی با کم کاری تیرویید متولد می شود , ممکن است در بدو تولد طبیعی به نظر برسد. اغلب این نوزادان زردی یا یرقان پیدا می کنند اما این تغییر به آهستگی صورت می گیرد. در روزها و هفته های بعد , این نوزادان ممکن است علائمی مثل کسالت , خواب آلودگی , صدای گریه خشن و گرفته , یبوست , گرفتگی بینی , صورت پف آلود داشته باشند که ناشی از نوعی کم کاری تیروئید بنام کرتینیسم می باشد.
اگر این کودکان در نخستین روزهای پس از تولد درمان نشوند , آسیب های مغزی و عقب ماندگی های ذهنی ماندگاری ایجاد می شود. خوشبختانه , در صورت تشخیص و درمان به موقع می توان از آسیب های جدی جلوگیری نمود.
بنابراین مسئله مهم , تشخیص هرچه سریعتر این اختلال است که با یک آزمایش خون در بدو تولد مشخص می شود.
▪ کم کاری تیروئید اکتسابی
اگر غده تیرویید کودک کم کار باشد (گاه به دلیل التهاب مزمن تیرویید) علائمی مثل کسالت و خستگی با وجود خواب کافی در آنها مشاهده می شود.
یکی از اولین علائم کم کاری , کند شدن عملکرد تیرویید و کندی قابل توجه الگوی رشد این کودکان می باشد. در هر فرد یکی و یا بیشتر از این علائم از قبیل : عقب ماندگی رشد , ضعف , فراموشی , موهای خشک و خشن , صورت و چشمهای پف آلود , یبوست , کندی ضربان , پوست خشک , عدم تحمل سرما , افزایش وزن و گواتر مورد توجه قرار می گیرد.
▪ پرکاری غده تیروئید در نوزادان
یکی از نادرترین اختلالات غده تیرویید پرکاری آن در نوزادان می باشد. این وضعیت در نوزادانی که مادران آنها در طول دوران بارداری پرکاری تیرویید داشته اند , بندرت رخ می دهد. علائم و نشانه های پرکاری تیرویید در نوزادان شامل : گواتر (بزرگی غده تیرویید) , تولد زودرس , تب , قرمزی صورت , تپش قلب , فعالیت و بیقراری می باشد.
اگر بیماری خفیف باشد ممکن است نیاز به درمان خاصی پیدا نکند و خود به خود به حالت طبیعی بازگردد. اما اگر اختلال , کودک را به واقع بیمار کرده باشد درمان باید صورت گیرد و یا داروهای ضد تیروییدی مورد نیاز است . بنابراین برای هر خانم بارداری که سابقه پرکاری تیرویید دارد , مشاوره با پزشک مربوطه در طول دوران بارداری بسیار ضروری است .
▪ پرکاری غده تیروئید در کودکان
با افزایش فعالیت غده تیرویید , علائم و نشانه هایی در کودکان همانند بزرگسالان بروز می کند. می توان تپش قلب کودکان را حتی زمانی که او در حال استراحت است حس کرد و همین طور می توان به میزان فعالیت او (بی قراری و پرتحرکی , عدم توانایی در بخواب رفتن ) توجه نمود.
نشانه رشد سریع این کودکان , کوچک شدن لباسهای آنان است که باید مورد توجه والدینشان قرار گیرد. والدین و معلمان مدارس معمولا توجه و دقت بسیار کمی در این موارد بر روی کودکان دارند. اما علائمی چون لرزش دست که سبب بدخط نوشتن می شود و یا ضعف عضلات شانه و ران در هنگام بازی و ورزش بسیار قابل اهمیت است . در هنگام پرکاری غده تیروئید یک و یا بیش از یکی از علائم عصبانیت , کج خلقی و زودرنجی , اختلال خواب , افزایش تعریق , عدم تحمل گرما , کاهش وزن غیر منتظره , چشمان بیرون زده , خیره نگاه کردن , گواتر , تپش قلب سریع , افزایش اشتها , افزایش حرکات دودی روده , دستان گرم و مرطوب و لرزش انگشتان در این افراد دیده می شود. درمان کم کاری غده تیرویید : اگر اختلال غده تیرویید به دلیل کاهش هورمونهای آن باشد به سادگی با جایگزینی داروهای حاوی هورمونهای تیرویید قابل درمان است . عملکرد غده تیرویید باید مکررا در طی دوران رشد آزمایش شود و بسته به نتیجه آن دوز دارو ممکن است تغییر کند.
-
درمان پرکاری غده تیروئید :
اگر گواتر (بزرگ شدگی غده تیرویید) سبب پرکاری غده تیرویید شده باشد , سه راه درمانی وجود دارد :
۱ ) درمان دارویی : این داروها از ساخته شدن هورمونهای تیرویید جلوگیری می کنند که نهایتا سبب از بین رفتن علائم بیماری ظرف ۶ تا ۸ هفته می شوند .
۲ ) درمان باید رادیواکتیو : این ماده وارد غده تیرویید می شود و سبب عدم فعالیت آن در جهت تولید بیش از اندازه هورمونهای تیرویید می گردد . با این روش علائم ظرف ۶ ـ۳ ماه برطرف می شوند. در بیشتر بیماران مصرف داروهای جایگزین هورمونهای تیرویید پس از این شیوه لازم می باشد .
۳ ) جراحی : برداشتن غده تیرویید توسط جراحی سبب متوقف شدن تولید بیش از اندازه هورمونای تیرویید می شود , در بیشتر بیماران , مصرف داروهای جایگزین هورمونهای تیرویید پس از این شیوه لازم می باشد.
منابع:
۱.گایدلاین غدد و متابولیسم_ دکتر کامران احمدی
۲.clinical atlas in endocrinology & DIABETES_Nihal Thomas FeliX Jebasingh K
۳.WILLOAMS TEXTBOOK OF ENDOCRINOLOGY_P.Reed Larsen,Shlomo Meimed,Kenneth S. Polonsky,Hennry M. Kronenberg